η κ α ρ δ ι ά, σύμφωνα με την Ανατολική Ορθόδοξη Πατερική Διανόησι

Ιερομονάχου Σπυρίδωνος, καθηγουμένου, Ι.Μ. Μεταμορφώσεως Σωτήρος Ναυπάκτου

Πολλές φορές ακούμε να λένε: -"Θα μ'εξυπηρετήσεις με την καρδιά σου;", -"Θάρθης μαζί μας με την καρδιά σου;", -"Προσευχήθηκα καρδιακά.."κλπ.κλπ. αλλά τί εννοούν όλοι αυτοί λέγοντας "με την καρδιά"; Τί είναι λοιπόν αυτή η καρδιά μας;
Καρδιά είναι το συναίσθημα.
Καρδιά είναι η βούλησις του ανθρώπου.
Καρδιά είναι ο Νούς του ανθρώπου.
Και τα τρία. Όλα μαζί σε μίαν ενότητα αδιάσπαστη.
Πολλές φορές και ο όρος ψυχή φέρει το ίδιο νόημα με την καρδιά

Όταν νιώθουμε κάτι έντονο μέσα μας, τότε είναι βέβαιο ότι αυτό είναι εκδληλωσις ή συμμετοχή της καρδιάς μας. Μία έντονη επιθυμία-καλή ή κακή.Μία θλίψη, μία απογοήτευσι. Ένας γογγυσμός εσωτερικός. Μία καλή διάθεσις. Μία κακή διάθεση. Μία συναισθηματική συμμετοχή σε διάφορα γεγονότα με μεγάλη χαρά ή με μεγάλη θλίψη-πράγματα που έχουν άμεσο αντίκτυπο και στη σάρκινη καρδιά μας, ώστε αυτή να παθαίνη μεγάλες βλάβες εξαιτίας της υπερβολής τους. Όταν κάνουμε κάτι με πάθος εσωτερικό-όταν πάσχουμε μέσα μας γιαυτό το κάτι- τότε πάσχει η καρδιά μας.Και αυτό συμβαίνει επί παραδείγματι κατά την προσευχή στον καλό Θεό και Πατέρα μας.
Επίσης συμβαίνει σ' εκείνους που ερωτεύονται έντονα, είτε κάποιον άνθρωπο, είτε ακόμη και τον Ίδιο τον Θεόν. Πάσχει η καρδιά. Απολαμβάνει η καρδιά. Θλίβεται η καρδιά. Αισιοδοξεί και ελπίζει η καρδιά. Και σ' αυτές τις περιπτώσεις έχουμε συμμετοχή και των τριών δυνάμεων. Και του συναισθήματος, και της βουλήσεως και του νού.
Ίσως φέρει κάποιος μίαν αντίρρησι λέγοντας, ότι ο νούς δέν μπορεί να είναι καρδιά, αφού όταν λέμε νού, συνήθως, εννοούμε το μυαλό μας- τον εγκέφαλο. Όμως σύμφωνα με τους Άγιους Πατέρες μας, ο Νούς ευρίσκεται εν τη καρδία ημών, και χρησιμοποιει τον εγκέφαλo ως οργανό του για να εκδηλώνεται. Αυτό το υποστήριξαν οι Νηπτικοί Πατέρες καια μάλιστα ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς και "η θεωρία αυτή περιεβλήθη με το κύρος Συνοδικών αποφάσεων της Εκκλησίας της Κωνσταντινουπόλεως".
Οι λογισμοί, λοιπόν, που εύλογα θα λέγαμε ότι γεννιούνται στο Νού, γεννιούνται πράγματι στο Νού, ο οποίος όμως ευρίσκεται στην καρδιά , και όχι στο μυαλό και μετά βγαίνουν από εκεί και έρχονται και επεξεργάζονται στο μυαλό μας.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα. Το πετρέλαιο δημιουργείται στα έγκατα της γης σε κάποιες μεγάλες υπόγειες δεξαμενές. Κάτι παρόμοιο συμβαίνει με τους λογισμούς. Γεννιούνται στα έγκατα της καρδίας μας , όπου υπάρχει ο Νούς, σαν μιά δημιουργική δεξαμενή λογισμών, όπως ακριβώς υπάρχουν στα έγκατα της γης οι υπόγειες δεξαμενές, όπου δημιουργείται με διάφορες χημικές ενώσεις το πετρέλαιο. Έπειτα από το νού, προσλαμβάνει τους λογισμούς ο εγκέφαλος, σαν αποθηκευτική δεξαμενή και τους επεξεργάζεται διυλίζοντάς τους, όπως ακριβώς συμβαίνει με το πετρέλαιο, όταν βγαίνει στην επιφάνεια της γης. Αποθηκεύεται σε μεγάλες δεξαμενές και πηγαίνει στα διυλιστήρια, όπου το διυλίζουν τα ειδικά μηχανήματα, πρίν το παραλάβουμε για χρήση.
Στα έγκατα της γης υπάρχουν και άλλα πράγματα εκτός από φυσικές δεξαμενές πετρελαίου. Υπάρχουν βράχια, υπάρχει χώμα, υπάρχουν νερά κλπ. Έτσι και στα έγκατα της καρδίας υπάρχουν και άλλα πράγματα εκτός από τον Νού. Υπάρχουν συναισθήμτα, υπάρχουν επιθυμίες και αποθάσεις, διαλογές και εκλογές, υπάρχουν πολλές δυνάμεις της ψυχής.
Δέν είναι ο νούς, η καρδιά του ανθρώπου, ούτε η καρδιά είναι μόνον Νούς. Ο νούς περιέχεται στην καρδιά, η οποία είναι πιό μεγάλη από τον Νού, που όμως πράγματι αυτός γεννάει του λογισμούς.
Από τα βάθη της καρδίας λοιπόν, ξεκινούν οι καλοί ή οι κακοί λογισμοί. Κι όταν λέμε ότι πρέπει να προσέχουμε τους λογισμούς μας, εννοούμε να τους προλαμβάνουμε εκεί που δημιουργούνται. Στην καρδιά. Κι αν μεν είναι καλοί να βγαίνουν στις αποθήκες και στα διυλιστήρια του εγκεφάλου. Ειδ' άλλως, άν είναι κακοί, να φονεύονται εκεί όπου εγεννήθησαν. Στην καρδιά. Στο τμήμα αυτό της καρδιάς που λέγεται Νους.
Αντιστοίχως με τον Νου,μπορούν τώρα να εννοηθούν και οι άλλες δυνάμεις της ψυχής που εδράζονται εν τη καρδία, δηλαδή τα συναισθήματα και οι βουλήσεις του ανθρώπου. Και τα καλά συναισθήμητα και τα κακά , στην καρδιά γεννιούνται και από εκεί ξεκινούν, για να γίνουν βιώματα,ενέργειες, πράξεις.
Πρέπει να τονίσουμε ότι οποιοδήποτε καλό δημιουργείται μέσα στην καρδιά μας
είτε είναι λογισμός, ή συναίσθημα, είτε "θέλω", πριν φτάσει στην επιφάνεια πρέπει να περάσει από όλους τους χώρους της καρδιάς. Να πάρει από όλα τα μέρη της το απαραίτητο συμπλήρωμα κι έπειτα να βγεί στη ζωή μας. Π.χ. ένας καλός λογισμός πρέπει να ενωθεί με ένα καλό συναίσθημα και με καλή βούληση, για να είναι άρτιος. Αλλιώς είναι ελλειπής, σκέτος, στεγνός και εύκολα θα καταντήσει σκληρός, άτεγκτος και πάντως όχι Θεϊκός.
Ακόμη. Ένα ωραίο και καλό συναίσθημα, δεν είναι αρκετό για να εξασφαλίσει κάτι καλό. Έχει ανάγκη από σχετικούς λογισμούς και αγία θέληση. Τα ίδια θα πρέπει να πούμε για τις επιθυμίες, και για κάθε "θέλω". Ό,τι δηλαδή αφορά στη βούληση του κάθε ανθρώπου.
Όλα όσα βγαίνουν απ΄την καρδιά μας, πρέπει να είναι ά ρ τ ι α. Σωστά. Καλά και Άγια.Όχι κακά. Όχι ελλειπή. Όχι μονομερή. Διότι τότε θα εμφανιζόμαστε και θα είμαστε αρρωστημένοι άνθρωποι. Π.χ. αρρωστημένα συναισθηματικοί με την μονομέρεια τους. Που τους κατευθύνουν την ζωή τα συναισθήματα και μόνον.
Ο άνθρωπος - δηλαδή η καρδιά του - δεν είναι μόνον συναίσθημα, ούτε μόνο νόησις, ούτε μόνον βούλησις. Είναι όλα μαζί. Και για κανένα λόγο δεν πρέπει να διχάζεται. Δεν μπορεί επί παραδείγματι, άλλα να λεγη ο νους, και άλλα, τα αντίθετα, να λέγη το συναίσθημα. Ή άλλα να λέγη το συναίσθημα και ο νούς και άλλα η βούλησις. Τότε η καρδιά είναι διχασμένη. Και ο άνθρωπος που έχει διχασμένη καρδιά, είναι "δίψυχος ανήρ, ακατάστατος εν πάσι ταις οδοίς αυτού"(Ιακ. α' 8) όπως λέγει η Αγία Γραφή, η διχσμένη προσωπικότητα όπως λένε οι ψυχολόγοι. Είναι απααράδεκτο για την Ορθόδοξο Πίστη ο μεν νους να πιστεύει εις τον Θεόν, η δε επιθυμία να θέλει την αμαρτία. Όχι πως αυτό δεν συμβαίνει. Συμβαίνει σε όλους μας. Μα αυτό το θεωρούμε λάθος.

Το θείο φως οράται διά του ιδίου φωτός54, με όραση ενεργούμενη από το Άγιο Πνεύμα55. Πως όμως γίνεται αυτό ακριβώς; Στην πραγματικότητα, ο τρόπος, με τον οποίο οράται ο αόρατος Θεός, είναι ανέκφραστος. Ο Απόστολος Παύλος, στον οποίο παραπέμπει ο Παλαμάς, θα μας πει ότι αυτό δεν γίνεται «εν διδακτοίς ανθρωπίνοις σοφίας λόγοις, αλλ' εν διδακτοίς Πνεύματος αγίου»56. Ο υπέρμαχος του Ησυχασμού προχωρεί σε πολύ ενδιαφέρουσες διευκρινίσεις. Ο άϋλος νους, λέει, ατενίζοντας προς το πρώτο - το ανώτατο και αληθινό φως - τον Θεό, χωρίς επιστροφή, με την άϋλη, αδιάλειπτη κα καθαρή προσευχή, και έχοντας μετασκευαστεί ήδη προς το αγγελικό αξίωμα, αφού καταληφθεί από το ίδιο το πρώτο φως, φαίνεται και ο ίδιος κατά μέθεξη όπως είναι και το αρχέτυπο κατά την αιτία. Τότε ακτινοβολεί έχοντας την ωραιότητα του μυστικού κάλλους, την λαμπρότητα και την απρόσιτη ακτινοβολία57. Με αυτόν τον τρόπο το φως αυτό, που είναι ο Θεός, λαμπρύνει τους μετόχους του χαρισματικώς δια της ενώσεώς τους με αυτό, κατά ανέκφραστο τρόπο58. Βλέποντας οι θεούμενοι στον εαυτό τους το άκτιστο φως, βλέπουν το ένδυμα της θεώσεώς τους, την οποία τους υποσχέθηκε ο Χριστός στην αρχιερατική προσευχή του, σύμφωνα με την οποία θέλησε να είναι και αυτοί μαζί του για να βλέπουν την δόξα του59.

The Most Relaxing Music Ever! Slow down by Paul Collier + Hawaii Ocean W...

"ξ ε μ π ά ζ ω μ α"

Η κάθαρση του νου και της καρδιάς

ΓΕΡΟΝΤΟΣ ΠΑΙΣΙΟΥ ΑΓΙΟΡΕΙΤΟΥ

- Γέροντα, πώς έρχεται ή κάθαρση του νου και της καρδιάς;
- Σάς έχω πει οτι, για να εξαγνισθούν ό νους και ή καρδιά, δεν πρέπει ό άνθρωπος νά δέχεται
τους πονηρούς λογισμούς πού του φέρνει το ταγκαλάκι, ούτε ό ίδιος νά σκέφτεται πονηρά.
Νά προσπαθη νά βάζη πάντα καλό λογισμό, νά μη σκανδαλίζεται εύκολα και νά βλέπη μέ επιείκεια
και  αγάπη  τά  σφάλματα  των  άλλων.  Όταν  πληθαίνουν  οι  καλοί  λογισμοί,  ό  άνθρωπος
εξαγνίζεται  ψυχικά,  κινείται  μέ  ευλάβεια,  ειρηνεύει,  και  ή  ζωή  του  είναι  Παράδεισος.
Διαφορετικά, τά βλέπει όλα μέ καχυποψία και γίνεται ή ζωή του κόλαση. Μόνος του κάνει την ζωή του
κόλαση.
Χρειάζεται  νά  εργασθούμε  γιά  την  κάθαρση. Μπορεί νά  αναγνωρίζουμε τά  χάλια  μας,
άλλα αυτό δεν άρκεί. Αν δεν δεχόμαστε πονηρούς λογισμούς και οι ίδιοι δεν σκεφτόμαστε
πονηρά, άλλα  γιά ο,τι  μας  λένε,  γιά  ό,τι  βλέπουμε, βάζουμε καλό λογισμό, θά καθαρίσουν ό
νους  και  ή  καρδιά.  Ό  πειρασμός  βέβαια  δεν  θά  σταματήση  νά  μας  στέλνη  άπό  κανένα
πονηρό τηλεγράφημα. Καί νά απαλλαγούμε άπό τους δικούς μας λογισμούς, του διαβόλου
τά πειράγματα θά υπάρχουν, άλλα δεν θά κολλούν, αν είναι καθαρή ή καρδιά.
- Γέροντα, ή προσευχή δεν βοηθάει στην κάθαρση τού νού;
- Δεν φθάνει μόνον ή προσευχή. Το νά καίη κανείς κιλά λιβάνι, όταν προσεύχεται, άν ό
νους  του  είναι  γεμάτος  άπό  κακούς  λογισμούς  γιά  τους  άλλους,  δεν  ωφελεί.  ‘Από  τον  νού
κατεβαίνει  το  τηλεγράφημα  στην  καρδιά  καί  κάνει  τον  άνθρωπο  θηρίο.  Ό  Θεός  θέλει  νά
έχουμε ­καρδίαν καθαράν, καί ή καρδιά μας είναι καθαρή, όταν δεν επιτρέπουμε να περνάη
από τον νου μας κακός λογισμός για τους άλλους.
- Γέροντα, πρώτα φέρνει ο άνθρωπος καλό λογισμό και ύστερα βοηθάει ό Θεός;
- Κοίταξε, μόνον όταν ό άνθρωπος βάζη καλό λογισμό, δικαιούται την θεία βοήθεια. Με
τον  καλό  λογισμό  καθαρίζει  την  πονηρή  του καρδιά,  διότι  ­εκ  της  καρδίας  εξέρχονται
όλα  τά  κακά,  και  πάλι  ­εκ  τον  περισσεύματος  της  καρδίας  λαλεί  το  στόμα.  Τον
ανταμείβει μάλιστα ό Θεός για τον καλό λογισμό πού βάζει.

α υ τ ο - ε ν δ ο σ κ ό π η σ η

Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς

Περί της συνόλου τελειώσεως του ανθρώπου

    Όταν ο νούς επιστρέψει από τα αισθητά, δηλαδή από την περιπλάνησή του στα αισθητά, και όταν επανακάμψη από τον κατακλυσμό της ενασχολήσεως του με όλα τα αισθητά και κατοπτεύση τον εντός άνθρωπο, τότε αμέσως βλέπει "το προσγενόμενον ειδεχθές προσωπείον εκ της κάτω περιπλανήσεως". Από την  περιπλάνηση του ο νούς σε όλο τον αισθητό κόσμο και την διάχυση του στα πάθη και τον περιβάλλοντα κόσμο φόρεσε ένα προσωπείο, μία μάσκα, ένα κάλυμμα. Αυτό σημαίνει ότι γέμισε από εικόνες και φαντασίες, οι οποίες κάλυψαν την οπτική του δύναμη και έχασε την όραση του, και γι' αυτό μιλούμε για  σ κ ο τ α σ μ ό  του νοός. Βλέποντας αυτό το προσωπείο, αυτό το κάλυμμα, "δια πένθους απονίψασθαι σπεύδει", δηλαδή σπεύδει να το καθαρίσει με το πένθος. Όταν απομακρυνθή αυτό το κάλυμμα, τότε, επειδή η ψυχή δεν διασπάται σε ποικίλες σχέσεις, αποκτά, όσο είναι δυνατόν, την γνώση του Θεού. Έπειτα ο ασκητής με την διαρκή νήψη, για να μη γίνη πάλι διάχυση του νοός και να μη βρή δίοδο ο διάβολος να εισέλθει στην ψυχή του, "και την ιδίαν υπερβάλλει φύσιν, και θεούται τη μετουσία, προκόπτων επί το κρείττον αεί ".
    Σε αυτήν την κατάσταση ο νούς απαλλάσεται από κάθε πάθος, προσφέρει στην ψυχή κάθε απροσπάθεια, που σημαίνει ότι η ψυχή δεν έχει καμμία αμαρτωλή και εμπαθή σχέση με τον κόσμο των αισθητών πραγμάτων. Όχι μόνον αυτό, αλλά ακόμη ο νούς μαζί με όλες τις άλλες δυνάμεις της ψυχής επιστρέφει στον Θεό, αυξάνεται στην τελείωση, υπερυψούται όχι μόνον από τα υλικά πράγματα, αλλά και από τα νοητά και νοήματα, που είναι περιπεπλεγμένα με τη φαντασία, και παρίσταται κωφός και άλαλος στον Θεό. Αυτό συνιστά την αναγέννηση και ανάπλαση του ανθρώπου.
    Επομένως, η αναγέννηση του ανθρώπου δεν είναι ανεξάρτητη από την ησυχαστική μέθοδο και αγωγή, διά της οποίας ο νούς ελευθερώνεται από όλα τα αισθητά και νοητά και μετέχει της ακτίστου Χάριτος του Θεού.  Όταν όμως ο νούς γευθή της Χάριτος του Θεού, τότε "και προς το συνημμένο σώμα πολλά διαπορθμεύει του θείου κάλλους τεκμήρια". Και αυτό γιατί υπάρχει στενή σχέση μεταξύ σώματος και ψυχής. Επομένως, όταν η ψυχή μετέχη της Χάριτος του Θεού, τότε και το σ ώ μ α  λαμβάνει αίσθηση της Χάριτος.
    Όταν ο ασκητής θφάση σε αυτήν την κατάσταση, βιώνει την αρετή που δεν είναι μία εξωτερική επίπλαστη ανθρώπινη συμπεριφορά, αλλά  "η κατ' αρετήν θεοειδής και απαράμιλλος έξις". Τότε αποκτά το ακίνητο ή δυσκίνητο πρός την κακία, το χάρισμα της θαυματουργίας και το διορατικό ή προορατικό χάρισμα, αφού βλέπει καθαρά και όσα συμβαίνουν πολύ μακρυά. Ο ασκητής φθάνει να βιώση και την αποκάλυψη όχι μόνον αυτών που έγιναν στο παρελθόν, αλλά και αυτών που πρόκειται να γίνουν στο μέλλον. Έτσι, αποκτά την  γ ν ώ σ η. Τέλος δε όλων αυτών "η κατά μοναχούς υπερτελής τελειότης, η αληθής ησυχία, μάλλον δε ο της αληθούς ησυχίας, όν έφημεν, καρπός"